10. Polska autonomia na Ukrainie
Tematem oddzielnego badania powinny stać się represje Polaków,
mieszkających na Ukrainie. Struktura polskiej narodowej socjalistycznej
autonomii w Związku Radzieckim składała się
z dostatecznie szerokiej sieci tzw. Polskich Narodowych
Rad Regionalnych, które były zakładane wszędzie tam, gdzie mieszkało powyżej
500 Polaków. Odkryto istnienie powyżej 670 podstawowych i średnich szkół
polskich, 7 szkół specjalnych, w których zajęcia były prowadzone po polsku,
dwie szkoły wyższe (Polski Instytut Pedagogiczny w Mińsku i Instytut
Wychowania Społecznego w Kijowie), a także kilka polskojęzycznych fakultetów
w różnych szkołach wyższych: ukraińskich, białoruskich, w Moskwie i
Leningradzie. Został utworzony polskojęzyczny sowiecki aparat sądowniczy,
trzy profesjonalne teatry polskie, 16 regionalnych czasopism i 6 o zasięgu
republiki oraz jedna centralna gazeta w języku polskim rozchodząca się po całym
terytorium ZSRR. Istniało polskie radio, polskie instytuty naukowo-badawcze w
ramach Akademii Nauk Ukrainy i Białorusi. W Konstytucji Republiki Białoruskiej
ZSRR język polski był uznany za jednen z języków państwowych.
Tak znacząca liczba polskich instytutów i jednostek administracyjnych
była przeznaczona do obsługi około 1,2 miliona Polaków (w tym 650.000 na
Ukrainie i około 300,000 na Białorusi).
Pomimo ogromnych wysiłków polskich komunistów nie udało im się
zaszczepić „socjalistycznego myślenia” ludziom zamieszkującym te tereny.
„Marchlewszczyna” pozostała „białą plamą” na mapie sukcesów w
dziele kolektywizacji. W 1932 roku procent skolektywizowanych gospodarstw
wiejskich w całym kraju wynosił 61,5%, na Ukrainie 72%,
na „Marchlewszczynie” 16,9%.
Opór wobec kolektywizacji pociągnął za sobą masową zsyłkę
miejscowych „kułaków” oraz inne represje. Już w 1933 r. zaludnienie na
„Marchlewszczynie” spadło prawie do 23%. Represje objły również całe
polskie kierownictwo komunistyczne. Polacy byli największą grupą etniczną,
zamieszkującą w ZSRR. Zdecydowano o unicestwieniu Polaków w ZSRR ze względu
na narodową a nie klasowa przynależność. Byli masowo wysiedlani z miast i
wiosek Ukrainy i Białorusi i wywożeni w odległe rejony azjatyckiej części
ZSRR (przede wszystkim na teren województwa Kokczetawskiego w Kazachstanie).
Polski narodowy powiat imienia Marchlewskigo został zlikwidowany
dekretem z 1935 r., powiat imienia Dzierżyńskiego przetrwał do 1938 r. To były
jednak dopiero początki najcięższych doświadczeń wspólnoty polskiej w Związku
Radzieckim. Rozwiązanie KPP w 1938 r. przez Międzynarodówkę Komunistyczną
oznaczało jedynie zaostrzenie represji.