11. Pomniki Katynia, Starobielska i Ostaszkowa
W historii II Wojny Światowej Starobielsk znalazł się w tragicznym
kontekście Katynia i Ostaszkowa. 31 czerwca 1981 r. na Cmentarzu
Wojskowym w Warszawie postawiony został pomnik w kształcie dużego krzyża, na
którym umieszczono słowa: „Kozielsk, Starobielsk, Ostaszków” a na płycie
napis: „Katyń” i godło Polski.
We wrześniu 1976 r. na cmentarzu w Londynie, znajdującym się w
zachodniej części Stolicy Anglii, został odsłonięty pomnik w formie
niewysokiego obelisku z napisem na postumencie. Napis głosi, że obelisk został
wzniesiony w hołdzie dla ponad 10.000 polskich jeńców wojennych z Kozielska,
Starobielska i Ostaszkowa, „zaginionych bez wieści” w 1940 r., z których
4.500 ekshumowano ze zbiorowych mogił w Katyniu.
Znaczenie tego pomnika jest wielkie, albowiem jest to pierwszy w swoim
rodzaju memoriał Katynia, wzniesiony w jednej ze światowych stolic. Po nim –
posypały się następne. We wrześniu 1980 r. na jednym z cmentarzy w Toronto w
Kanadzie pojawił się poświęcony ofiarom Katynia pomnik z napisem: „Pamięci
15.000 polskich żołnierzy z obozów Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa,
poległych w 1940 r. na terytorium ZSRR. W zbiorowych mogiłach Katynia
niedaleko Smoleńska, odkryto ponad 4.500 ofiar, zamordowanych przez organa KGB”.
W maju 1980 r. odsłonięto kolejne pomniki: w Johanesburgu (RPA) z napisem
„Katyń 1940. Pamięci 14.600 jeńców wojennych zamordowanych przez
stalinowskich katów. Sumienie świata woła o sprawiedliwość”, a także w
USA w stanie Connecticut.
Na Ukrainie również
czci się pamięć zamordowanych polskich oficerów, o czym świadczy odsłonięty
niedawno z okazji 60 rocznicy tragedii katyńskiej, nazywanej przez Polaków
„Golgotą Wschodu”, memoriał poświęcony 4.300 rozstrzelanym w Charkowie
Polakom, więźniom starobielskiego obozu NKWD, odsłonięcie którego nastąpiło
w 1994 r. w Starobielsku.
W 1998 r.
prezydenci Ukrainy i Polski Leonid Kuczma i Aleksander Kwaśniewski podjęli
historyczną decyzję o budowie ukraińsko-polskiego memoriału na terenie
charkowskiego parku leśnego, gdzie do ataku na Związek Radziecki, stalinowscy
kaci zamordowali i potajemnie pochowali około 10.000 Rosjan, Ukraińców, Białorusinów,
Ormian, Łotyszy, Żydów, Estończyków, Niemców, Mołdawian, Gruzinów, Bułgarów,
Greków – przedstawicieli prawie wszystkich narodowości byłego Związku
Radzieckiego. Wśród zamordowanych w piwnicach NKWD prawie połowa – to
Polacy.
Budowniczowie
memoriału dotrzymali słowa. Wybudowany całkowicie ze środków
Rzeczypospolitej Polskiej, memoriał został uroczyście otwarty 17 czerwca 2000
r.
Sama ceremonia, ze
względu na czas trwania oraz emocjonalną treść, wymagała silnych nerwów: dźwięki
hymnów narodowych, melodie pogrzebowe, sprawowanie liturgii rzymskokatolickiej
przez Polaków i prawosławnej przez Ukraińców, modlitwy ekumeniczne
przedstawicieli innych wyznań i ruchów religijnych, salwy wart honorowych i składanie
wieńców – wszystko to na długo pozostanie w pamięci uczestników uroczystości.